Бәйге – қазақтың ұлттық спорт ойыны, шабандоздардың ат жарысы. Бәйге қазақ халқының алқалы жиындарының (тойлардың, астардың, т.б.) ажырамас құрамдас бөлігіне айналған. Шабандоздар белгіленген жерге алғашқы болып жету үшін барлық күш-жігерін салып шабады. Жарыс тура және бұрылыстары бар тегіс не дөңгелек бәйге алаңдарда өтеді. Ат спортының бұл түрі түркі тектес басқа халықтарда да бар. Мысалы, Бәйге өзбектерде “пайга”, қырғыздарда “чабыш” деп аталады.
Ұлттық ойынның қалыптасу себебін қазақ халқының ұзақ қашықтықтарда орналасқан жаңа мекендерге көшу қажеттелігінен жылқыларды дайындаумен және де тұқымын асылдандыру үшін ең шыдамды және мықты тұлпарларды таңдаумен байланыстырады. Ал қатарласып келе жатқан атқа қамшысын тигізуге немесе қамшысын үйіріп басқа аттарды жасқауға, айқалауға, ысқыруға, жарыс жолынан шығып кетуге, оның айналмаларынан төтелеп өтуге болмайды. 1-ші орын мәреге атының тұмсығы бірінші іліккен шабандозға, қалған орын аттардың келу ретіне қарай беріледі. Бәйге түрлері:
Аламан бәйге
Аламан бәйге cалтанатты тойда, дабыралы мерекеде өткізілетін қазақ халқының дәстүрлі ат спортының бірі, кең көлемде ұйымдастырылатын ең ірі ат жарысы. Аламан бәйгенің ат бәйгеден ерекшелігі: бәйге шабылатын жер қашықтығы 40 шақырымнан кем болмайды. Ат шабатын жолда кесіп өтетін су, айналып өтетін көл, сай-жылға, бел-белес, жыра мен жар, сусыма тайғақ кешулердің болатыны табиғи. Аламан бәйгенің тағы бір ерекшелігі жүлде қорының мол болуында. Атағы алты алашқа жайылған аламан бәйгелердің жүлдесіне үйір-үйір жылқы, қора-қора қой, жамбы, аршын шұға берілетін болған. Айталық, атақты Сағынайдың асына 1300 ат шапқан. Бас бәйге 500 жылқы, 1000 қой бәйге берілген. Сондай-ақ шабатын аттың көптігі жәнеде жердің шалғайлығына байланысты оның тәртібіде қатаң болады. Бәйгенің өткізу үшін арнайы бір адам тағайындалады, жұрт мойындаған атбегілерден екі төреші халықтың көрсетуімен екі бақылаушы, екі ат айдаушы, екі даяшы белгіленіп, ат жарысының сәтті өтуіне осы кісілер жауап береді. Шабандоздардың қолдарына арнайы номерлерді тапсырып сол бойынша жарыстың соңында қолдарындағы реттік номірі бойынша жүлдерін табыстайды. Жарысқа шығарды шабандоздардың қолына қамшы мен бірге орамал алады. Сол орамалмен жарыс кезінде аттарының көзінің терін сүртеді.
Құнан бәйге
Құнан бәйге — ертеден келе жатқан халықтық спорттық ойындарының бірі. Құнан жарысқа тай кезінде озып, бәйгеден келіп жүрген екі жасар жылқы қатыстырылады. Құнан жарысқа қосылмай тұрып, күн ілгері әзірленеді — бапталып, жаратылады. Құнан жарысы көбінесе шағын тойларда өткізіледі. Құнан жарысы 8—10 шақырымдық қысқа қашықтықта өтеді. Ал үлкен жиын-тойларда көбінесе аса қашыққа шабатын бәйге, аламан бәйге аттары келгенше, жиылған жұртты зеріктірмес үшін пайдаланылады. Құнан жарысына 8—9 жастағы балалар қатынасады. Бала құнанды бәйгеге баптаудан бастап, барлық әзірлік кезеңіне қатынасып шаруашылық мектебінен өтеді. Өмірге әзірленіп, шаруашылыққа қатынасады, ерік-қайратын шыңдап, жеңіске деген ынта-жігері артады.
Race to zhorga
Zhorga competition, zhorga - a race of riders riding in zhorga, is one of the national equestrian sports. Good walkers never move to a hill, a line, or a race during a race.
The sport of zhorga Racing also has a characteristic feature. Zhorga stands out for his soft and tribal gait. Zhorga simultaneously occupies the front leg on the right and the back leg on the right, the hind leg on the left, the legs on the left. During the race, real Walkers do not recognize from the horoscope. Such reptiles are called water zhorga. Because the water carried by such reptiles is neither shaken nor spilled. "I'm sorry," he said. If the zhorga zhorga, which is included in the zhorga race, is misguided, the owner of the zhorga race is charged. And if he breaks the order to four, then he will be excluded from the competition.
The zhorga race is held only at short distances, depending on the road conditions. It is clear that this is the discipline that horses use so that they do not get tired and go from horse to horse. Horses that enter the race-most often there are road races and horse races.
It is necessary to carefully select and differentiate horses. The main condition is not to mix the type of zhorga.
According to the current procedure for competitions, women and girls can also participate in zhorga competitions.
Zhorga racing, undoubtedly, is a useful sport, improves the strength and moral qualities of an athlete and increases his love for sports in general, including equestrian sports. Another of its merits is that it develops physical culture and sports among Kazakh women and girls.
Thai racing
Race of a one-year-old horse boy. The distance does not exceed 6-8 kilometers. The Kazakh people were able to recognize the future tulpar or a horse, or a batyr, since the Thai race.In the tradition of nomads, there is a concept that gives gifts to both the Thai and the child who came to the end during the Thai race.It is a good tradition to entertain a young child.
Donen race
The son of a horse is called Donen after leaving the Kunan. The distance of the Donen race should not exceed 20 km. During the Donen horse race, the rider's bone is broken and determined, and the male horse decides whether it will be a stallion or a riding horse in the future.
